«چك» چه زماني كيفري است و چه زماني حقوقي؟
اگه روزي چكي رو از شخصي در دست داشتيد و براي نقد كردن اون به بانك مراجعه كرديد و حساب صادركننده چك موجودي نداشت، براي دريافت طلب خود چیکار میکنید؟ به كدوم محكمه مراجعه مي‌كنيد؟ اين نوشته من درپي پاسخ به اين سواله پس با دقت مطالعه بفرمائید.
قانون به صدور چک بلامحل به عنوان یک جرم نگاه کرده ، هر جرمی برای وقوع، نیاز به شرایطی داره. قانون اعلام میکنه که در صورت وجود هر یک از حالات یا شرایطی که در زیر گفتم، صدور چک بلامحل جرم كيفري نخواهد داشت. بنابراین در هر یک از موارد زیر، شکایت شاکی به دلیل حقوقی بودن چک پيگرد كيفري نداره:
۱- در صورتی که چک دارای وعده باشد
چک باید به صورت نقد و بدون وعده صادر شود. زیرا چک باید همانند اسکناس وسیله پرداخت نقدی باشد. بنابراین اگر به فرض مثال، امروز چکی برای تاریخ فردا یا هفته یا ماه یا سال آینده صادر شود، صادرکننده چك مجازات كيفري نخواهد شد. زیرا این چک حقوقی است. همان‌طور که می‌دانید، صدور چک بدون وعده، بسیار نادر است و حتی بسیاری از چک‌هایی که صادرکنندگان آن توسط دادگاه به مجازات حبس محکوم می‌شوند، در واقع چک‌های وعده دار و حقوقی هستند اما دلیل تعیین مجازات در این موارد آن است که صادرکنندگان چک به عنوان متهم در دادسرا یا دادگاه قادر به اثبات این موضوع که چک به صورت وعده‌دار صادر شده است نیستند. بنابراین نحوه اثبات این موضوع و شیوه دفاع، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
۲- هرگاه چک بابت تضمین انجام تعهد یا تضمین انجام معامله‌ای صادر شده باشد
منشأ و علت صدور چک باید بدهی صادرکننده معادل مبلغ چک باشد، مانند آنکه شخصی بابت خرید یک دستگاه اتومبیل یا آپارتمان یک فقره چک برای پرداخت تمام یا قسمتی از وجه معامله صادر کند. اما اگر مبنا و علت صدور چک مدیونیت و بدهکاری صادرکننده نباشد، بلکه به عنوان تضمین معامله یا تعهد صادر شده باشد صادرکننده قابل تعقیب کیفری و مجازات نخواهد بود. مثل آنکه شخصی مغازه یا منزل مسکونی را اجاره کرده باشد و مالک خانه یا مغازه در اجاره‌نامه از مستاجر تعهد بگیرد که در راس انقضای مدت اجاره و در پایان مدت اجاره، محل را تخلیه کند. سپس برای آنکه به گمان خود تضمینی برای این تعهد دریافت کرده باشد، از مستاجر بخواهد که یک فقره چک ( به طور مثال معادل قیمت منزل یا مغازه) به عنوان تضمین تعهد به تخلیه صادر و به او ارایه کند. مثال دیگر آنکه، خریدار یک دستگاه آپارتمان از فروشنده بخواهد برای تضمین تعهد به انتقال سند در دفترخانه، یک فقره چک صادر کند و به دست خریدار یا به نزد واسطه (بنگاه) بسپارد. در تمامی این موارد به دلیل آنکه صادرکننده در حقیقت مبلغ ذکر شده در متن چک را بدهکار نیست. بنابراین صادرکننده قابل تعقیب کیفری و قابل مجازات نخواهد بود. این که چک بابت تضمین صادر شده است ممکن است در متن خود چک ذکر شده باشد و یا آنکه این مطلب در چک بیان نشده باشد. اما صادرکننده بتواند به طریق دیگری (مانند قولنامه یا شهادت شهود) این موضوع را اثبات کند.
۳- هرگاه چک سفید امضا صادر شده باشد
یعنی اینکه صادرکننده بدون قید مبلغ، تاریخ و نام دارنده، فقط چک را امضا و ارایه کرده باشد.
۴- در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است
معمولا در این گونه موارد، دارنده چک، قبل از شکایت و قبل از مراجعه به بانک، مبادرت به درج تاریخ می‌کند. اما چنانچه در مرجع قضایی ثابت شود صادرکننده در هنگام صدور، تاریخ چک را ننوشته است صادرکننده مسئولیت کیفری نخواهد داشت.
۵- هرگاه وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی شده باشد
این شرط ممکن است در خود متن چک ذکر شده باشد یا آنکه بعدها بر اساس یک فقره قولنامه، صورتجلسه، شهادت شهود و غیره اثبات شود. به طورمثال خریدار اتومبیل، تمام یا قسمتی از مبلغ معامله را به صورت یک فقره چک صادر و در اختیار طلبکار (یعنی فروشنده) یا واسطه (بنگاه) بگذارد و شرط کند که تنها پس از انتقال سند در محضر، طلبکار حق داشته باشد به بانک مراجعه و وجه چک را وصول کند.
۶- هرگاه ثابت شود چک بابت معاملات نامشروع یا ربا (بهره) صادر شده است.
۷- هرگاه دارنده چک تا ۶ ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکند، یا ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی برگشتی از بانک) شکایت نکند.
غیر از مواردی که در بالا اشاره کردم، در سایر موارد، چک کیفری هستش ، یعنی صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری و مستوجب مجازات خواهد بود.
حالا توجه شما رو به چندتا نکته جلب میکنم :
مفهوم حقوقی شدن چک
اغلب تصور می‌کنند، چکی که حقوقی میشه از اعتبار افتاده و بی‌ارزشه ، در حالی که این‌گونه نیست. تو چک حقوقی فقط صادرکننده قابل تعقیب و مجازات كيفري نیست اما میشه تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده رو کرد و دادگاه هم حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد مگه اینکه با دفاعیات خوانده (صادرکننده) ثابت بشه که به طور کلی طلبی وجود نداره یا اینکه چک بابت ربا صادر شده و یا به هر دلیل دیگه ای دارنده چک (خواهان) استحقاقی نداره.
(با دقت چندبار مطالعه کنید)
مطالبه وجه چک از دادگاه
بعضی از مردم بر این باورند که برای وصول وجه چک از طریق دادگاه، فقط باید شکایت کیفری کنند. در حالی که حتی اگر این شکایت به نتیجه برسه، دادگاه تنها حکم به مجازات حبس میده و درباره طلب دارنده اظهار نظر نمی‌کنه. هم درباره چک‌های کیفری و هم چک‌های حقوقی، دادگاه تنها در صورتی حکم به پرداخت مبلغ چک در وجه دارنده چک را صادر خواهد میکنه که دارنده به عنوان خواهان، فرم مخصوص دادخواست رو تکمیل و با پرداخت هزینه دادرسی از طریق ابطال تمبر و سایر تشریفات قانونی، اونو تحویل دفتر دادگاه کنه.
در غیر این صورت دادگاه قانونا نمی‌تونه حکمی مبنی بر پرداخت مبلغ چک صادر کنه. البته در بسیاری موارد، صادرکننده به علت ترس از مجازات، راسا مبادرت به پرداخت مبلغ چک میکنه. در این صورت، زحمت تقدیم دادخواست نیز از دوش دارنده چک برداشته میشه.
هرکدوم از بندهای ۱ تا ۷ که بالا توضیحاتش رو دادم شامل ماده قانونی توی قانون چک هستند مثلا بند ۲ توی ماده ۱۲ چک اومده که میگه
پیش به سوی موفقیت
منبع قانون چک ۱۳۸۲ (آخرین بازنگری)
نگاشته شده توسط : جواد سیدآبادی